• سمیرا جهانتیغ
• ۰
• 116
• سم, کنترل بیولوژیک

کرم خراط Zeuzera pyrina

مشخصات شب­پره کرم خراط

شب پره ماده کرم خراط ۳۵ میلی متر و نرها ۲۵ میلی متر طول دارند. عرض بال های باز در شب پره ماده و نر به ترتیب ۶۰ الی ۷۰ و ۴۰ الـی ۵۰ میلی متـراست. شاخک ماده ها نخی و شاخک نرها در نیمه اول پروش و در نیمه دوم نخی است. بال های جلوئی سفید و دارای لکـه هـای متعـدد تیـره فلـزی(متالیـک) اسـت. بـال هـای عقبـی سـفید و دارای لکـه هـای تیـره کم رنگ می باشد. قفسه سینه سفید بوده و دارای ۶ لکه تیره در سـطح پشـتی است. تخم ها بیضوی بوده ودر ابتدا سفید وبا رشد جنین درون آن ها به تدریج تغییر رنگ داده و به رنگ خاکستری تا سیاه در می آیند.. لاروها زرد بوده و بر روی هر بند تعدادی نقاط سیاه دیده می شود. طـول لارو سن آخر تا ۶ سانتی متر نیز می رسد. شفیره ها قهـوه ای روشـن و بـه طـول ۲۸ الی ۳۵ میلی متر می رسند. حشره ماده پس از ظهور هیچ گونه تغذیه ای ندارد.

هر حشره ماده حدود ۴۰۰ الی ۸۰۰ تخم می گذارد. تخم هـا به صورت پراکنده، در دسته هـای کوچـک یـا بـزرگ و بـه وسـیله تخم ریـز مشخص آفت بر روی میزبان گذاشته می شوند.

دامنه میزبانی و پراکنش :

این حشره به گونه های زیادی از درختان مثمر (سیب، گردوگلابی و به) و غیر مثمر (افرا، بیدمشک، بید، نارون و بلوط) حمله می کند. از میان دیگر درختان میوه، خسارت آفت روی گیلاس و فندق نیز به صورت موردی گزارش شده است. در دنیا حدود ۱۵۰ گونه میزبان برای این آفت ذکر شده است .

از نظر پراکندگی، آفت تا کنون از استان های مختلف کشور گزارش شده است. از آن میان خسارت آفت در استان های کرمان، یزد، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، سمنان، تهران، البرز، قزوین، آذربایجان شرقی، مرکزی، قم، چهار محال و بختیاری و اصفهان شدید و در استانهای فارس، آذربایجان غربی، لرستان، کردستان، کرمانشاه، همدان، گیلان”منطقه دیلمان”، خراسان شمالی، اردبیل، ایلام، مازندران”مناطق کوهستانی”، و گلستان، خسارت آفت از شدت کمتری برخوردار است. آنچه مسلم است تغییرات اقلیمی بوجود آمده، میتواند تغییراتی را در شدت خسارت آفت در مناطق مختلف کشور ایجاد کند.

علایم خسارت:

خسارت کرم خراط عموما متوجه قسمت های مختلف تاج درخت شامل سر شاخه ها، شاخه های اصلی و تنه آن می باشد. لاروهای آفت اغلب از حدفاصل برگ و شاخه به داخل بافت غیر خشبی نفوذ کرده و نسبت به تغذیه از بافت چوبی اقدام می کنند. این لاروها در طول دوران رشد خود معمولا از شاخه های جوان خارج و پس از طی مسافتی به درون شاخه های قطورتر، وارد می شوند. هم چنین ممکن است لارو به طور مستقیم نیز به شاخه های قطور وارد شود. لاروهای در آخرین مرحله از زندگی و قبل از شفیرگی به شاخه های اصلی و تنه وارد شده وتا مرحله شفیرگی و خروج حشرات کامل در آنجا به سر می برند.

متاسفانه در سالیان گذشته، باتوجه به تغییرات اقلیمی حادث شده و در نتیجه طغیان آفت، تغییراتی در رفتار آن پدیدار شده است. از آن جمله میتوان به بروز و افزایش حالت میوه خواری”در گردو”، خسارت آفت به نهال های میزبان “گردو” در نهالستان و تداوم تغذیه از شاخه های جوان و نازک تا اتمام دوران لاروی و تبدیل به شفیره، اشاره کرد. این در حالی است که با توجه به کوچک بودن سطح زیر کشت در نهالستان مسایل داشت و رسیدگی بهتر را باعث می شود.

زیست شناسی:

کرم خراط بسته به شرایط (ارتفاع از سطح دریا و عـرض جغرافیـائی) در ایران هر سه سال دو نسل یا هر دو سال یک نسل دارد. آفـت زمسـتان را بـه صورت لاروهای سنین مختلف در درون شاخه یـا تنـه درختـان میزبـان مـی گذراند. از اواسط بهار، لاروهایی که رشدشان کامل شده، تبدیل بـه شـفیره شده و از حدود دو هفته بعد شب پره ها به تـدریج ظـاهر می شوند.

در شرایط کرج، ظهور شب پره ها از دهه سوم اردیبهشت شـروع و تا شهریور ادامه دارد. شـب پـره مـاده در شـب اول یـا دوم بعـد از خـروج جفت گیری، و بلافاصله تخم ریزی می کند. حشرات ماده کـه موفـق بـه جفـت گیری نشده اند نیز تا بیش از صد تخم می گذارند. این تخم ها بـه دلیـل عـدم باروری، تفریخ نشده و در نتیجه لاروی از آن ها خارج نمی شـود. تخم ریـزی روی سرشاخه ها، تنه، مدخل خروجی حشـرات کامـل از پوسـته شـفیرگی و دیگر مناطق، روی گیـاه میزبـان انجـام مـی شـود. بیشـترین تخم ریـزی روی سرشاخه و در جهت آفتاب گیر آن، صورت می گیرد. به طور متوسـط پـس از۱۵-۱۲  روز، لاروهای سن یک از تخم خارج شده و از محـل هـای مختلـف به خصوص اتصال دمبرگ به شاخه های جوان وارد درخت می شـوند. انتخاب محل اتصال دمبرگ برای نفوذ به دلیل وجود بافت تـرد و غیـرخشبی آن قسمت از سویی و هم چنین امکان استفاده از تکیه گاه جهت قـرار دادن انتهای بدن و کمک گرفتن برای نفوذ است. پس از طی دوره لاروی و اتمام تغذیه، لارو سن آخر خود را به دهانه کانال ورودی رسانده و بـا قـرار دادن بخشی از بدن خود در بیرون از کانال، تبدیل به شفیره مـی شـود. دوره شفیرگی ۲۰ الی ۴۰ روزبه طول می انجامد.

به طور کلـی در منـاطق معتـدل، بخشـی از جمعیـت کـه در اوایـل فصـل خروج در طبیعت پدیـدار مـی شـوند، پـس از تفـریخ تخـم، کـل تابسـتان و بخشی از پاییز را درون سرشاخه، شاخه های اصلی و یـا تنـه درختـان میزبـان سپری کرده و به تغذیه از بافت میزبان می پردازند. تغذیه در روزهـای گـرم زمستان نیز به صورت بطئی ادامه پیدا می کند. با مساعدت هوا در بهار، تغذیه لاروها شدت می یابد. این لاروها پس از اتمام تغذیه خود معمـولا از اواخـر تیرماه شفیره شده و از نیمه اول مرداد ماه به بعد، حشرات کامل منتج از آن ها در طبیعت پدیدار می شوند. یعنی یک نسل آفت حدود پانزده مـاه بـه طـول می انجامد. لاروهای منتج از جفت گیری و تخم ریزی این شب پره ها، پـس از نفوذ به درون بافت میزبان، دو زمستان را سپری کرده و از اواخر اردیبهشـت دو سال بعد، در طبیعت ظاهر می شوند. بر این اساس این نسل حدود ۲۱ ماه به طول می انجامد. در مناطق سردسیر و مرتفع، یک نسـل آفـت در دو سـال سپری می گردد.

راه های مبارزه:

انجام آبیاری صحیح که در بر گیرنده دور آبیاری و میزان آب مورد نیاز می باشد، از مهم ترین نکات جهت کنترل این آفت و دیگر آفات چوبخوار محسوب می شود. میزان آب مورد نیاز با توجه به بافت خاک، سن گیاه، خصوصیات شیمیایی خاک و دیگر عوامل توسط متخصصین خاک و آب مشخص می شود.

لازم است استفاده توام از کودهای حیوانی و یا دیگر کودهای آلی، به همراه کودهای شیمیایی مورد نظر و روش کاربرد آن ها نیز با نظر متخصصین امر در زمان احداث باغ و پس از آن، به صورت چالکود و نوار کود انجام شود.

موارد کنترلی این آفت نیز همچون دیگر آفات، به دلیل قدرت جابجایی حشرات کامل آن ها، لازم است به صورت فراگیر و کامل توسط همه باغداران انجام شود. بدیهی است عدم انجام عملیات توسط برخی از باغداران، می تواند با ایجاد آلودگی مجدد، کار دیگر باغداران را نیزمشکل ساخته و به دلیل عدم نتیجه گیری موثر، دلسردی آنان را در پی داشته باشد. با توجه به طولانی بودن چرخه زندگی آفت، ضروری است به محض بروز آلودگی، کارهای مورد نظر به ترتیب و به صورت فراگیر و حداقل در دو سال پیاپی، انجام شود. بدیهی است با افزایش مدت زمان کنترل آفت، نتیجه بهتری به دست می آید. برای شروع عملیات کنترل آفت ، نیاز به آگاهی از زمان ظهور حشرات کامل در طبیعت می باشد.

ساده ترین راه برای اینکار، استفاده از تله های فرمون جنسی برای پیش آگاهی است. روش دیگر استفاده از درجه حرارت موثر می باشد. آستانه پایین دمای رشد و نمو یا صفر رشدی برای کرم خراط ۱۲ درجه سانتی گراد محاسبه شده است. با این روش می توان درصدهای ظهور حشرات”شب پره ها” در طول زمان را نیزمشخص کرد.

کنترل زراعی :

شامل حذف سرشاخه های آلوده به لاروهای آفت می باشد. این کار در زمانی که میزان خسارت کم است نتیجه می دهد. لازم است این کار با هدایت کارشناسان باغبانی انجام گیرد. زیرا خروج از تعادل رشدی بین تاج درخت و ریشه آن، می تواند با ایجاد شاخه های فراوان که در طول فصل غیر خشبی و سبز می مانند، نفوذ لاروهای آفت را تسهیل کرده است. هم چنین با اینکار، شاخه های بارده نیز از بین رفته و بسته به میزان هرس، درخت برای مدتی از حالت زایشی، خارج می گردد.

هم چنین استفاده از مفتول های مسی و حرکت آن به صورت عقب و جلو در دالان های لاروی فعال، به همراه کاربرد خمیر مسموم یا پنبه آغشته به سم نیز از دیگر موارد تکمیلی در این زمینه است. با انجام این کارها، بخشی از لاروهای آفت حذف شده و به همان نسبت

کاهش جمعیت در نسل بعد و در نتیجه کاهش خسارت را در پی خواهد داشت. برای تهیه خمیر سمی می توان از پودر مل” مورد استفاده در نقاشی ساختمان” به همراه سم دیازینون”%۶۰ Ec “10 -%5 %یا دورسبان”%۸.۴۰ Ec”20-%15 %استفاده کرد. بدیهی است لازمه انجام اینکار، رعایت هرچه بیشتر اصول ایمنی کاربرد سموم توسط باغداران محترم می باشد.

ب – کنترل بیولوژیک:

کرم خراط نیز در طول دوره زندگی طولانی خود مورد حمله دشمنان طبیعی مختلفی قرار می گیرد. تخم های آفت مورد تغذیه مورچه ها قرار می گیرند. لاروهای سن پایین آفت توسط برخی شکارچی ها از جمله سن شکاریOrius niger Wolff (Hem.:Anthochoridae)  مورد تغذیه قرار می گیرند. همچنین فعالیت پرندگان در تغذیه از لاروهای سن بالای آفت درون چوب درختان میزبان نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. در خارج از کشور فعالیت برخی نماتدهای انگل حشرات نیز از روی لاروهای آفت گزارش شده اند.

کنترل فیزیکی:

این روش بر اساس رفتار حشرات کامل و جلب آن ها به تله نوری استوار است. برای این کار در مناطق آلوده باغ، تله را کار می گذارند.

در صورت نبود برق می توان از لامپهای قابل شارژ در آن ها و یا تله هایی که با استفاده از نور خورشید شارژ می شوند استفاده کرد. اینکار هنگام عصر و یک و نیم تا دو ساعت قبل از غروب آفتاب و در مجموع به مدت سه تا چهار ساعت تله را روشن می کنند و به این ترتیب با حذف بخشی از حشرات نر، نسبت جنسی به هم خورده و آلودگی کاهش می یابد. در عمل بیش از ۹۰ %پروانه های کرم خراط شکار شده، توسط تله های نوری، جنس نر می باشند . حشرات به دام افتاده در تله با توجه به شکل خاص آن و وجود تیغه های موجود در آن در اثر برخورد با تیغه ها  به درون قیف افتاده و در نهایت به درون بطری شیشه ای تعبیه شده در انتهای قیف، سقوط می کنند. معمولا درون بطری مذکور از سیانور یا دیگر حشره کش ها استفاده می شود.

تله های نوری در مکان هایی که نورهای رقیب وجود دارند (مانند مناطق مسکونی یا ویلا ها و پارک ها)، فاقد کارایی لازم است. در صورت استفاده از لامپ های شارژ شونده، برای انجام حداکثر شکارحشرات”نر” لازم است از نوعی از لامپ ها که نور را به اطراف منتشرمی کنند استفاده شود.

استفاده از فرمون جنسی:

یکی از موارد استفاده از فرمون جنسی، استفاده مستقیم از آن برای کنترل آفات است. که خود به سه روش (شکار انبوه، اخلال در جفتگیری و جلب کردن و کشتن) انجام می شود. کاربرد این روشها در مناطق ایزوله از نظر میزبانان آلوده که فاصله نسبتا زیاد “مثلا ۵۰۰ متر یا بیشتر” با دیگر قطعات داشته باشند و یا موانع طبیعی مرتفع مانند تپه، آن را از بقیه مناطق آلوده جدا کند، امکان پذیر است. در صورت عدم رعایت این نکته مهم، به دلیل جلب حشرات نر قطعات مجاور، نسبت جنسی طبیعی به هم خورده و احتمال برخورد حشرات نر و ماده در قطعات تیمار شده، افزایش می یابد. لذا در این قبیل موارد انجام این کار نتیجه عکس داده و میزان آلودگی از آلودگی طبیعی نیز بیشتر خواهد شد.

از میان این روشها تا کنون در کشور ما دو روش جهت کنترل کرم خراط به شرح زیرمورد استفاده قرار گرفته است.

شکار انبوه ” trapping Mass:”

این روش بر اساس برهم زدن نسبت جنسی آفت و به صورت شکار جنس”نر” آن انجام می شود. از نظر تئوری، این روش در مورد حشراتی که حشره نر یک بار در عمر خود جفت گیری می کند کاربرد بیشتری دارد. اما در خصوص کرم خراط با توجه به جمیع جهات، و نیاز به استفاده از تمامی راه های ممکن جهت کنترل آن، این روش نیز مورد بررسی قرار گرفته و اثر بخشی آن به اثبات رسیده است. براساس تحقیقات انجام شده برای اینکار میتوان از ۹-۶ عدد تله لولهای (پولیکا نمره ۱۰ به طول ۲۵ سانتی متر)، در باغ های سیب و ۱۶-۱۲ عدد تله دلتا یا ذوذنقه ای در باغات گردو استفاده کرد. از این روش می توان برای کنترل آفت در مناطق با آلودگی کم یا تلفیق آن با دیگر روش ها جهت کنترل آفت در مناطق با آلودگی شدید استفاده کرد. در میان فرمون های مورد استفاده در کشور، کارایی فرمون پروانه زنبور مانند و پروانه کرم خراط از کارایی بیشتری برخوردار بوده اند.

تله ها باید با فاصله کافی از تنه درخت (حداقل ۵/۱ متر در درختان تنومند) نصب شوند. به عبارت دیگر وزش کمترین باد بتواند فرمون متصاعد شده را در طبیعت منتشر کرده و مانعی نیز برای ورود پروانه ها به درون تله ها وجود نداشته باشد. هم چنین بهتر است برگ های اطراف دهانه تله ها نیز پاکسازی شوند.

اخلال در جفتگیری: “disruption Mating ”

اساس این روش اشباع سازی محیط (فضای باغ) از فرمون جنسی حشره ماده باکره و در نتیجه، عدم امکان جفت یابی توسط حشره نر است. با توجه به وزن حجمی مولکول های تشکیل دهنده فرمون، این روش در مناطق هموار با آلودگی کم تا متوسط، کارایی دارد. بنابر این کاربرد آن در مناطق با آلودگی شدید یا مناطق دارای پستی و بلندی، توصیه نمی شود.

کنترل شیمیائی:

در میان میزبانان مثمرآفت، انجام کنترل شیمیایی اختصاصی برای میزبان های دانه دار لازم نیست. زیرا در آن ها، بسته به گونه، کنترل شیمیایی علیه آفات کلیدی دیگر مانند کرم سیب، کرم به، پسیل گلابی و… انجام می شود. بر همین اساس آفت از تراکم جمعیتی و خسارت کمتری برخوردار بوده و با دیگر روش های کنترل، مدیریت می شود.

در مدیریت آفات، روش کنترل شیمیایی آخرین روش است. چنان چه آفت با روش کنترل تلفیقی غیر شیمیایی کنترل نشود، از این روش استفاده می شود. در مورد کرم خراط، در درختان گردو چنان چه پس از گذشت دو سال زمان مورد نیاز جهت سپری شدن یک نسل آفت و مشخص شدن نتیجه کار، آفت به دلایل مختلف کنترل نشد، اقدام به کنترل شیمیایی می شود. بر اساس تحقیقات انجام شده، بسته به دمای محیط حدود ۷۵-%۷۰ % جمعیت آفت تقریبا یک و نیم ماه پس از شکار اولین پروانه نر توسط تله های ردیابی جمعیت، در طبیعت ظاهر می شوند. کنترل شیمیایی بر اساس کنترل این بخش جمعیت آفت استوار است. بر این اساس می توان از امولسیون ۶۰ %حشره کش دیازینون، به نسبت ۵/۱ در هزار به ترتیب ۱۵ و۲۵  روز پس از اولین شکار تله های فرمونی اقدام کرد. در مناطق با آلودگی

بسیار شدید، ۱۰ روز پس از دومین سمپاشی، می توان به انجام سومین سمپاشی اقدام کرد.

مغز دانه گردو از درصد روغن بسیار بالایی”بطور متوسط بیش از ۶۰″% برخوردار است. از سویی حشره کش های شیمیایی نیز در بافت های چربی ذخیره می شوند. از آن جا که فاصله زمانی بین انجام کنترل شیمیایی جهت کنترل کرم خراط تا برداشت محصول دو تا دو نیم ماه است، بنابر این مشکلی از بابت سلامت مصرف کننده و ذخیره سموم شیمیایی در میوه” چربی مغزمیوه”، وجود ندارد.

آنچه مسلم است در باغات قدیمی با درختان بسیار بزرگ و به خصوص درختان گردو تنومند با تاج بسیار بزرگ که در حاشیه دیگر باغات کشت شده اند، امکان کنترل شیمیایی وجود ندارد. زیرا با توجه به ارتفاع بسیار آن ها و حجم تاج آن ها، امکان رساندن ترکیب شیمیایی به هم جای درخت غیر ممکن است. هم چنین در باغات یکدست نیز، به دلیل هم پوشانی تاج درختان، لازم است موارد ایمنی بطور دقیق و کامل رعایت گردند.