آفت مگس میوه مدیترانه
مگس میوه مدیترانه ای Ceratitis capitata، Diptera: Tephritidae
مدیریت آفت:
• پیشگیری از آلودگی با اعمال اقدامات قرنطینه از جمله ممنوعیت ورود و حمل میوه از مناطق آلوده
• بدام اندازی انبوه آفت به خصوص حشرات ماده با استفاده از جلب کننده های غذایی مانند بیولور، فمیلور، پروتئین هیدرولیزات، قرص سراتینکس و …
• پروتئین مسموم پاشی درختان (دو متر مربع از هر درخت) در زمان طغیان آفت
• شخم و بیل زدن زیر درختان در زمستان و یخاب زمستانه
• جمع آوری میوه های ریخته بر زمین حداکثر یک روز پس از ریزش
• استفاده از روش نر عقیمی
زیست شناسی:
مگس های بالغ با توجه به ظهور میوه های میزبان ممکن است فعالیت خود را از ار یبهشت ماه آغاز کنند و تا چهار نسل همپوشان تولید کنند که متوسط طول دوره هرنسل آن برحسب شرایط آب و هوایی نوع میزبان ۱ تا ۱/۵ ماه حداتل ۲۸ روز است. زمستانگذرانی آف اغلب بصورت شفیره درون خاک است . تخم ها بین ۱/۵ تا ۳ روز در هوای گرم (زمان بیشتر در شرایط آب هوایی خنک تر) تفریخ می شوند. لاروهای خارج شده در مای ۱۶ تا ۱۸ درجه سیلسیوس به
مدت ۱۱-۶ روز با ایجاد تونل داخل میوه های میزبان تغذیه می کنند. که باعث ریزش میوه های آلوده حین و پس از رشد لارو می شوند. شفیره در خاک تشکیل می شوند. حشرات کامل به صورت تجمعی از شفیره و خاک خارج می شوند. آستانه فعالیت تخمگذاری حشره ۱۷ درجه سانتیگراد بوده و در کمتر از این دما حشره تخمگذاری نمی کند.
روش انتشار آفت:
مگس های پرواز کننده و انتقال میوه آلو ه مهمترین راه های ورود آفت به مناطق غیر آلوده هستند. این مگس می تواند تا ۲۰ کیلومتر پرواز کند. میوه که تخم و لاروها را منتقل می کند و مواد واسطه ای کشت نیز ممکن است شفیره را انتقال دهند.
ردیابی آفت:
ردیابی آفت با استفاده از پارافرمون های تریمدلور توصیه می شود. این پارفرمون ها داخل تله های دلتا(جکسون)، بالی شکل، دیاموند و به
خصوص تله های مک فیل از کارایی بالایی در ردیابی جمعیت های اندک آفت برخوردار است. استفاده از سایر ترکیبات جلب کننده
همچون سراتراپ، پروتئین هیدرولیزات، بیولور، فمیلور، کارت های زرد و غیره نیز توصیه می شود اما کارایی آنها کمتر از تریمدلور می باشد.
در مناطق غیر آلوده نصب دو تله در هکتار ایستگاه های پیش آگاهی برای کشف آفت و در باغات نیز دو تله برای ردیابی جمعیت و تعیین زمان مبارزه توصیه می شود. مگس میوه مدیترانه ای آفتی مهم با اهمیت اقتصادی بالاست و خسارت به میوه ها نسبتاً زیاد و گاهی تا ۱۰۰ درصد میوه ها توسط آفت آلوده می شوند. این مگس از آفات قرنطینه داخلی ایران محسوب شده اما در برخی استان ها از جمله گلستان، مازندران، تهران و یزد در فهرست آفات همگانی جای دارد. مگس مدیترانه ای به بیش از ۳۰۰گونه گیاهتی مختلف از جمله رختان میوه دانه دار، هسته دار، انار، انگور، بادام ، مرکبات و غیره می باشد. این آفت می تواند در آینده از موانع صادرات میوه به سایر کشور باشد.
خسارت:
این مگس تخم های خود را زبر پوست میوه و معمولا اطراف بخش هایی از پوست که قبلا شکسته شده می گذارد. سوراخ های تخمگذاری حشره در پوست میوه از کیفیت محصول تا حدود زیادی می کاهد. لارو آفت از گوشت میوه تغذیه نموده و کانال های ناشی از تغذیه باعث نفوذ عوامل پوسیدگی می شوند در نتیجه میوه ها پوسیده، کپک زده ریزش می کنند. مگس میوه مدیترانه ای در زمره ناقلین برخی از عوامل بیماریزای گیاه از جمله پوسیدگی های میوه
است.
شکل شناسی:
مگس های بالغ ۵-۴ میلیمتر (حدود دو سوم مگس خانگی) طول دارند. رنگ عمومی بدن زرد با رگه های قهوه ای است. سر حشره زردرنگ، شاخک سه بندی است که بند اول و دوم آن تیره و بند سوم روشن تر و دارای یک موی بلند است. حشرات بالغ نر دارای دو موی سیاه بلند با نوک لوزی شکل در پیشانی است قفسه سینه سفید کرمی تا زرد با لکه های سیاه و بخش های روشن تر آن پوشیده از موهای نرم است. بال شفاف با سه نوار زرد، قهوه ای و سیاه رنگ، که نوار اول عریض، نوار دوم دراز و پهن نوار سوم کوتاهتر است. شکم در نیمه قاعده ای دارای دو نوار عرضی باریک به رنگ روشن می باشد. حشره ماده دارای تخم ریز بلند در انتهای شکم است.
تخم سفید، باریک به طول یک تا دو میلیمتر است. تخم ها استوانه ای، صاف، کمی خمیده و هنگام گذاشته شدن سفید براق و سپس مایل به زرد می شوند.
لارو ها معمولا کشیده، دوکی و کرمی شکل بدون پا هستند. لارو کاملا رشد یافته ۸-۶ میلیمتر طول با بدنی سفید رنگ و یا به رنگ غذای خورده شده است. لارو مگس میوه مدیترانه ای تا ۲۰ سانتیمتر قادر به پرش است.
شفیره استوانه ای تقریباً سه میلیمتر طول، چلیکی، در ابتدا سفید و سپس به رنگ قهوه ای در می آید.
کرم گلوگاه انار (شب پره خرنوب)
نام آفت: کرم گلوگاه انار
نام علمی: Ectomyelois ceratoniae
مقدمه:
کرم گلوگاه انار از آفات مهم درخت انار، پسته، انجیر و خرما است که به شدت خسارت زا می باشد . انار میوه بومی کشور است و کشت آن در جهان نیز وسعت دارد از برگ و تنه و میوه ی این درخت استفاده می شود . این درخت مورد حمله ی آفات زیادی قرار نمی گیرد اما آفت درخت انار یعنی کرم گلوگاه انار بسیار مهم است و باعث کاهش کمی و کیفی محصول می شود احتمال انتقال میکرو ارگانیسم های بیماری زا را به میزبان افزایش می دهد و می تواند در زما طغیان جمعیتش تا ۹۰% محصولات را از بین ببرد با توجه به اینکه سطح زیر کشت انار در برخی استان های کشور بالاست بنابر این مبارزه با این آفت نیز در کشور از اهمیت بالایی برخوردار است این محصول به طور عمده در سطح کشت بالا در استان های مرکزی ,فارس , یزد ,سمنان، مازندران و اصفهان کشت می شود . بطور کلی می توان خسارت میانگین این افت را در کشور حدود ۳۰-۲۵ درصد محصولات دانست . کنترل این افت یکی از عوامل مهم در کنترل و کاهش بیماری های قارچی انار از جمله پوسیدگی ناشی از قارچ های جنس آسپرژیلوس و پنی سیلوم یا حتی برخی باکتری ها دانست که در دالان یا زخم های ایجاد شده توسط این کرم ورود پیدا کرده و بیماری ایجاد می کنند.
مرفولوژی و چرخه ی زندگی کرم گلوگاه انار
کرم گلو گاه انار با نام علمی Ectomyelois ceratoniae از شپ پره ها می باشد و جز راسته ی بالپولک داران می باشد که دگردیسی کامل دارد یعنی مراحل تخم ,لارو, شفیره و حشره کامل که خسارت اصلی را لارو حشره و تا حدود شفیره این حشره می زند . این حشره زمستان را به شکل لارو های سنین مختلف در انجیر , انار و احتمالا میزبان های آلوده می گذراند ممکن است در زیر درخت ها یا روی درخت یا در انبار ها بماند. پروانه های زمستان گذران معمولا تخم های خود را روی میله و بساک پرجم ها و گاهی اوقات روی کاسبرگ ها قرار می دهند دم میوه و شکاف های آن نیز از جمله محل های مناسب برای تخم گذاری این شب پره است . لارو سن یک از سطح داخل کاسبرگ تغذیه می کند و در سن سوم با ایجاد سوراخ از سطح رویی میوه و پرجم ها عبور کرده و به داخل میوه انار راه یافته و ضمن ورود عوامل بیماری زا را با خود به داخل میوه می آورند.
لارو ها از اواخر اردیبهشت ماه تا اوایل خرداد ماه خود را به محوطه ی تاج انار رسانده و در آنجا به شفیره تبدیل می شوند .البته ممکن است بیرون از میوه به شفیره تبدیل شود . شفیره نیز با توجه به شرایط آب و هوایی ورشد میوه به حشره کامل تبدیل شده و از تاج بیرون می آید این پروانه ها تا مدت چهار روز جفتگیری کرده و پس از آن در محل پرچم های زرد رنگ انار تخمگذاری میکنند.
بیولوژی:
هر پروانه ماده ۲۰-۲۵ تخم قرار داده که تخم ها نیز ظرف ۱۰ روز به کرم تبدیل می شوند و وارد میوه می شوند این آفت بین ۲۰ تا ۳۰ روز لارو و به مدت ۶ تا ۸ روز شفیره هستند این پروانه در ایران بین ۳ تا ۴ نسل دارند که نسل دارند که نسل اول در اواسط تیر تا اواخر تیر نسل دوم در اواسط مرداد نسل سوم در اواسط شهریور نسل چهارم ظاهر می شود. این آفت کرمی به طول تقریبا ۲۱ سانتی متر است با سه جفت پا در حلقه سینه ای و پنج جفت در حلثه شکمی که رنگ آن ها قرمز یا سفید می باشد. حشره کامل این آفت پروانه ای به رنگ خاکستری است با طول ۹-۲۱ میلیمتر که تخم های بیضی شکل که ابتدا قرمز رنگ و سپس سفید متمایل به زرد هستند می گذارند. لاروهای هر سن از نظر طول با هم متفاوت هستند. رنگ شفیره ها قهوه ای می باشد. شب پره های این آفت در اواخر فروردین ماه و اوایا اردیبهشت ماه ظاهر می شوند.
علائم کرم گلوگاه انار
کرم گلوگاه انار از همان زمان تخم ریزی و تبدیل شدن تخم ها به لارو فعالیت خود را شروع کرده و تغذیه می کنند، لاروها تغذیه خود را از کاسبرگ ها آغاز می کنند. فعالیت و تغذیه کرم گلوگاه انار موجب می شود. دم و شکاف های ناشی از ترکیدگی انار نیز جای خوبی برای پر شدن تخمگذاری شب پره ها باشد.
خسارت ایجاد شده توسط لاروهای این آفت، به دلیل تغذیه آنها از بخش های درونی انار است. کرم گلوگاه انار در مراحل اولیه قابل تشخیص نیست. و یک آفت پنهان بدون ایجاد علایم ظاهری در میوه به حساب می‌آید. شاید از نظر ظاهری شکلی زیبایی داشته باشند. اما تمام دانه ها از درون مورد حمله آفت قرار گرفته است. و دانه های انار به حالت لهیدگی در می آیند.
کرم گلوگاه انار با ایجاد سوراخ هایی در میوه های انار بستر ورود قارچ ها و باکتری ها رو فراهم می کند. و این باعث می شود میوه هم شکل ظاهری و هم کیفیت مطلوب خود را از دست بدهد.
این آفت تغذیه خود را از میوه ها آغاز می کند و این موجب ریخته شدن گل ها و میوه هایی که تازه تشکیل شده می شود. در نتیجه محصول سال کمتر می شود و چنانچه درختان زیادی درگیر این بیماری باشند میزان خسارت وارد شده زیادخواهد شد. پس کنترل کرم گلوگاه میتواند نقش اساسی در کاهش پوسیدگی میوه انار در باغ و انبار داشته باشد.
مبارزه و پیشگیری کرم گلوگاه انار
آفت کرم گلوگاه انار، تخم‌های خود را داخل تاج میوه می‌گذارد. و برای همین مبارزه شیمیایی با آن تقریباً غیرممکن است. و همچنین سمپاشی در باغ‌های انار سبب از بین رفتن حشرات مفید و در نتیجه طغیان سایر آفت‌ها به خصوص کنه‌ها میشود.
۱- اولین حرکت برای بهبود کمی و کیفی تولید و کنترل کرم گلوگاه انار داشتن باغ‌هایی است .که از شرایط مطلوب زراعی و باغی برخوردار باشند. از جمله آبیاری منظم، رعایت فاصله کاشت درختان، هرس به موقع و اصولی و تغذیه مناسب درختان انار است. تقویت درختان بر اساس آزمون خاک هم به مقاومت درختان نسبت به آفت میتواند کمک کند.
بهترین روش تغذیه انار به روش چالکود به این ترتیب است. ترکیبات چالکود شامل یک سوم کود ازته، تمام کود فسفاته و پتاسه به همراه کود دامی میباشد.
۲- دراحداث باغ های جدید و جایگزینی‌ها، از ارقام مقاوم به کرم گلوگاه و یا ارقامی با حساسیت کمتر استفاده شود.
۳- اجتناب از کشت مخلوط درختان انار با سایر درختان میوه و همچنین احداث باغ انار در مجاورت درختانی مثل انجیر و پسته که میزبان کرم گلوگاه انار هستندو
۴- به‌منظور حمایت از دشمنان طبیعی آفات و بیماریها، جلوگیری از طغیان کنه پاکوتاه انار و سایر آفات و حفظ بهداشت و محیط زیست، از هرگونه سمپاشی درختان انار جلوگیری کنید.
۵- داخل تاج انارهای مرغوب گل اول، پس از خشک شدن پرچم حدوداً در اواخر خرداد توسط دستگاه‌های ساده موجود تمیز گردد یا رنگ خوراکی و ماترین را داخل شیشه شور ریخته و داخل پرچم هر انار اسپری کنیم.
۶- جمع آوری انارهای پوسیده و یا باقیمانده بر روی درخت یا ریخته شده در کف باغ در فصل زمستان (دی و بهمن).
۷- جمع آوری و معدوم سازی انارهای آلوده شده در طول فصل داشت، به ویژه در نسل اول آفت.
۸- مبارزه بیولوژیک از طریق تولید و رهاسازی زنبور پارازیتوئید تریکوگراما با استفاده ار رعایت نکات فنی انجام گیرد.
۹-استفاده از تلههای فرمونی دلتا و فرومون جنسی کرم گلوگاه انار اکونکس برای جلب حشرات نر و جلوگیری از تخم گذاری
۱۰–رنگ زدن تنه درختان با ماده کائولین یا محلولپاشی درختان با کائولین ۵ درصد در ۴ نوبت به فواصل یک ماه باعث دور شدن آفت از درخت و تخم ریزی آن میشود. کاربرد کائولین به همراه پرچم تراشی در خرداد ماه حدود ۹۰ درصد آلودگی میوه ها را به کرم گلوگاه انار را کاهش میدهد.
منبع:
منصور شاکری. اصول فنی مدیریت باغ انار. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی. ۱۳۸۷.
دکتر محمد سعید امامی. اصول مدیریت کرم گلوگاه انار. جهاد کشاورزی استان اصفهان، مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی اداره ی رسانه های آموزشی ترویجی. ۱۳۹۵
کرم خراط Zeuzera pyrina
مشخصات شبپره کرم خراط
شب پره ماده کرم خراط ۳۵ میلی متر و نرها ۲۵ میلی متر طول دارند. عرض بال های باز در شب پره ماده و نر به ترتیب ۶۰ الی ۷۰ و ۴۰ الـی ۵۰ میلی متـراست. شاخک ماده ها نخی و شاخک نرها در نیمه اول پروش و در نیمه دوم نخی است. بال های جلوئی سفید و دارای لکـه هـای متعـدد تیـره فلـزی(متالیـک) اسـت. بـال هـای عقبـی سـفید و دارای لکـه هـای تیـره کم رنگ می باشد. قفسه سینه سفید بوده و دارای ۶ لکه تیره در سـطح پشـتی است. تخم ها بیضوی بوده ودر ابتدا سفید وبا رشد جنین درون آن ها به تدریج تغییر رنگ داده و به رنگ خاکستری تا سیاه در می آیند.. لاروها زرد بوده و بر روی هر بند تعدادی نقاط سیاه دیده می شود. طـول لارو سن آخر تا ۶ سانتی متر نیز می رسد. شفیره ها قهـوه ای روشـن و بـه طـول ۲۸ الی ۳۵ میلی متر می رسند. حشره ماده پس از ظهور هیچ گونه تغذیه ای ندارد.
هر حشره ماده حدود ۴۰۰ الی ۸۰۰ تخم می گذارد. تخم هـا به صورت پراکنده، در دسته هـای کوچـک یـا بـزرگ و بـه وسـیله تخم ریـز مشخص آفت بر روی میزبان گذاشته می شوند.
دامنه میزبانی و پراکنش :
این حشره به گونه های زیادی از درختان مثمر (سیب، گردوگلابی و به) و غیر مثمر (افرا، بیدمشک، بید، نارون و بلوط) حمله می کند. از میان دیگر درختان میوه، خسارت آفت روی گیلاس و فندق نیز به صورت موردی گزارش شده است. در دنیا حدود ۱۵۰ گونه میزبان برای این آفت ذکر شده است .
از نظر پراکندگی، آفت تا کنون از استان های مختلف کشور گزارش شده است. از آن میان خسارت آفت در استان های کرمان، یزد، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، سمنان، تهران، البرز، قزوین، آذربایجان شرقی، مرکزی، قم، چهار محال و بختیاری و اصفهان شدید و در استانهای فارس، آذربایجان غربی، لرستان، کردستان، کرمانشاه، همدان، گیلان”منطقه دیلمان”، خراسان شمالی، اردبیل، ایلام، مازندران”مناطق کوهستانی”، و گلستان، خسارت آفت از شدت کمتری برخوردار است. آنچه مسلم است تغییرات اقلیمی بوجود آمده، میتواند تغییراتی را در شدت خسارت آفت در مناطق مختلف کشور ایجاد کند.
علایم خسارت:
خسارت کرم خراط عموما متوجه قسمت های مختلف تاج درخت شامل سر شاخه ها، شاخه های اصلی و تنه آن می باشد. لاروهای آفت اغلب از حدفاصل برگ و شاخه به داخل بافت غیر خشبی نفوذ کرده و نسبت به تغذیه از بافت چوبی اقدام می کنند. این لاروها در طول دوران رشد خود معمولا از شاخه های جوان خارج و پس از طی مسافتی به درون شاخه های قطورتر، وارد می شوند. هم چنین ممکن است لارو به طور مستقیم نیز به شاخه های قطور وارد شود. لاروهای در آخرین مرحله از زندگی و قبل از شفیرگی به شاخه های اصلی و تنه وارد شده وتا مرحله شفیرگی و خروج حشرات کامل در آنجا به سر می برند.
متاسفانه در سالیان گذشته، باتوجه به تغییرات اقلیمی حادث شده و در نتیجه طغیان آفت، تغییراتی در رفتار آن پدیدار شده است. از آن جمله میتوان به بروز و افزایش حالت میوه خواری”در گردو”، خسارت آفت به نهال های میزبان “گردو” در نهالستان و تداوم تغذیه از شاخه های جوان و نازک تا اتمام دوران لاروی و تبدیل به شفیره، اشاره کرد. این در حالی است که با توجه به کوچک بودن سطح زیر کشت در نهالستان مسایل داشت و رسیدگی بهتر را باعث می شود.
زیست شناسی:
کرم خراط بسته به شرایط (ارتفاع از سطح دریا و عـرض جغرافیـائی) در ایران هر سه سال دو نسل یا هر دو سال یک نسل دارد. آفـت زمسـتان را بـه صورت لاروهای سنین مختلف در درون شاخه یـا تنـه درختـان میزبـان مـی گذراند. از اواسط بهار، لاروهایی که رشدشان کامل شده، تبدیل بـه شـفیره شده و از حدود دو هفته بعد شب پره ها به تـدریج ظـاهر می شوند.
در شرایط کرج، ظهور شب پره ها از دهه سوم اردیبهشت شـروع و تا شهریور ادامه دارد. شـب پـره مـاده در شـب اول یـا دوم بعـد از خـروج جفت گیری، و بلافاصله تخم ریزی می کند. حشرات ماده کـه موفـق بـه جفـت گیری نشده اند نیز تا بیش از صد تخم می گذارند. این تخم ها بـه دلیـل عـدم باروری، تفریخ نشده و در نتیجه لاروی از آن ها خارج نمی شـود. تخم ریـزی روی سرشاخه ها، تنه، مدخل خروجی حشـرات کامـل از پوسـته شـفیرگی و دیگر مناطق، روی گیـاه میزبـان انجـام مـی شـود. بیشـترین تخم ریـزی روی سرشاخه و در جهت آفتاب گیر آن، صورت می گیرد. به طور متوسـط پـس از۱۵-۱۲ روز، لاروهای سن یک از تخم خارج شده و از محـل هـای مختلـف به خصوص اتصال دمبرگ به شاخه های جوان وارد درخت می شـوند. انتخاب محل اتصال دمبرگ برای نفوذ به دلیل وجود بافت تـرد و غیـرخشبی آن قسمت از سویی و هم چنین امکان استفاده از تکیه گاه جهت قـرار دادن انتهای بدن و کمک گرفتن برای نفوذ است. پس از طی دوره لاروی و اتمام تغذیه، لارو سن آخر خود را به دهانه کانال ورودی رسانده و بـا قـرار دادن بخشی از بدن خود در بیرون از کانال، تبدیل به شفیره مـی شـود. دوره شفیرگی ۲۰ الی ۴۰ روزبه طول می انجامد.
به طور کلـی در منـاطق معتـدل، بخشـی از جمعیـت کـه در اوایـل فصـل خروج در طبیعت پدیـدار مـی شـوند، پـس از تفـریخ تخـم، کـل تابسـتان و بخشی از پاییز را درون سرشاخه، شاخه های اصلی و یـا تنـه درختـان میزبـان سپری کرده و به تغذیه از بافت میزبان می پردازند. تغذیه در روزهـای گـرم زمستان نیز به صورت بطئی ادامه پیدا می کند. با مساعدت هوا در بهار، تغذیه لاروها شدت می یابد. این لاروها پس از اتمام تغذیه خود معمـولا از اواخـر تیرماه شفیره شده و از نیمه اول مرداد ماه به بعد، حشرات کامل منتج از آن ها در طبیعت پدیدار می شوند. یعنی یک نسل آفت حدود پانزده مـاه بـه طـول می انجامد. لاروهای منتج از جفت گیری و تخم ریزی این شب پره ها، پـس از نفوذ به درون بافت میزبان، دو زمستان را سپری کرده و از اواخر اردیبهشـت دو سال بعد، در طبیعت ظاهر می شوند. بر این اساس این نسل حدود ۲۱ ماه به طول می انجامد. در مناطق سردسیر و مرتفع، یک نسـل آفـت در دو سـال سپری می گردد.
راه های مبارزه:
انجام آبیاری صحیح که در بر گیرنده دور آبیاری و میزان آب مورد نیاز می باشد، از مهم ترین نکات جهت کنترل این آفت و دیگر آفات چوبخوار محسوب می شود. میزان آب مورد نیاز با توجه به بافت خاک، سن گیاه، خصوصیات شیمیایی خاک و دیگر عوامل توسط متخصصین خاک و آب مشخص می شود.
لازم است استفاده توام از کودهای حیوانی و یا دیگر کودهای آلی، به همراه کودهای شیمیایی مورد نظر و روش کاربرد آن ها نیز با نظر متخصصین امر در زمان احداث باغ و پس از آن، به صورت چالکود و نوار کود انجام شود.
موارد کنترلی این آفت نیز همچون دیگر آفات، به دلیل قدرت جابجایی حشرات کامل آن ها، لازم است به صورت فراگیر و کامل توسط همه باغداران انجام شود. بدیهی است عدم انجام عملیات توسط برخی از باغداران، می تواند با ایجاد آلودگی مجدد، کار دیگر باغداران را نیزمشکل ساخته و به دلیل عدم نتیجه گیری موثر، دلسردی آنان را در پی داشته باشد. با توجه به طولانی بودن چرخه زندگی آفت، ضروری است به محض بروز آلودگی، کارهای مورد نظر به ترتیب و به صورت فراگیر و حداقل در دو سال پیاپی، انجام شود. بدیهی است با افزایش مدت زمان کنترل آفت، نتیجه بهتری به دست می آید. برای شروع عملیات کنترل آفت ، نیاز به آگاهی از زمان ظهور حشرات کامل در طبیعت می باشد.
ساده ترین راه برای اینکار، استفاده از تله های فرمون جنسی برای پیش آگاهی است. روش دیگر استفاده از درجه حرارت موثر می باشد. آستانه پایین دمای رشد و نمو یا صفر رشدی برای کرم خراط ۱۲ درجه سانتی گراد محاسبه شده است. با این روش می توان درصدهای ظهور حشرات”شب پره ها” در طول زمان را نیزمشخص کرد.
کنترل زراعی :
شامل حذف سرشاخه های آلوده به لاروهای آفت می باشد. این کار در زمانی که میزان خسارت کم است نتیجه می دهد. لازم است این کار با هدایت کارشناسان باغبانی انجام گیرد. زیرا خروج از تعادل رشدی بین تاج درخت و ریشه آن، می تواند با ایجاد شاخه های فراوان که در طول فصل غیر خشبی و سبز می مانند، نفوذ لاروهای آفت را تسهیل کرده است. هم چنین با اینکار، شاخه های بارده نیز از بین رفته و بسته به میزان هرس، درخت برای مدتی از حالت زایشی، خارج می گردد.
هم چنین استفاده از مفتول های مسی و حرکت آن به صورت عقب و جلو در دالان های لاروی فعال، به همراه کاربرد خمیر مسموم یا پنبه آغشته به سم نیز از دیگر موارد تکمیلی در این زمینه است. با انجام این کارها، بخشی از لاروهای آفت حذف شده و به همان نسبت
کاهش جمعیت در نسل بعد و در نتیجه کاهش خسارت را در پی خواهد داشت. برای تهیه خمیر سمی می توان از پودر مل” مورد استفاده در نقاشی ساختمان” به همراه سم دیازینون”%۶۰ Ec “10 -%5 %یا دورسبان”%۸.۴۰ Ec”20-%15 %استفاده کرد. بدیهی است لازمه انجام اینکار، رعایت هرچه بیشتر اصول ایمنی کاربرد سموم توسط باغداران محترم می باشد.
ب – کنترل بیولوژیک:
کرم خراط نیز در طول دوره زندگی طولانی خود مورد حمله دشمنان طبیعی مختلفی قرار می گیرد. تخم های آفت مورد تغذیه مورچه ها قرار می گیرند. لاروهای سن پایین آفت توسط برخی شکارچی ها از جمله سن شکاریOrius niger Wolff (Hem.:Anthochoridae) مورد تغذیه قرار می گیرند. همچنین فعالیت پرندگان در تغذیه از لاروهای سن بالای آفت درون چوب درختان میزبان نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. در خارج از کشور فعالیت برخی نماتدهای انگل حشرات نیز از روی لاروهای آفت گزارش شده اند.
کنترل فیزیکی:
این روش بر اساس رفتار حشرات کامل و جلب آن ها به تله نوری استوار است. برای این کار در مناطق آلوده باغ، تله را کار می گذارند.
در صورت نبود برق می توان از لامپهای قابل شارژ در آن ها و یا تله هایی که با استفاده از نور خورشید شارژ می شوند استفاده کرد. اینکار هنگام عصر و یک و نیم تا دو ساعت قبل از غروب آفتاب و در مجموع به مدت سه تا چهار ساعت تله را روشن می کنند و به این ترتیب با حذف بخشی از حشرات نر، نسبت جنسی به هم خورده و آلودگی کاهش می یابد. در عمل بیش از ۹۰ %پروانه های کرم خراط شکار شده، توسط تله های نوری، جنس نر می باشند . حشرات به دام افتاده در تله با توجه به شکل خاص آن و وجود تیغه های موجود در آن در اثر برخورد با تیغه ها به درون قیف افتاده و در نهایت به درون بطری شیشه ای تعبیه شده در انتهای قیف، سقوط می کنند. معمولا درون بطری مذکور از سیانور یا دیگر حشره کش ها استفاده می شود.
تله های نوری در مکان هایی که نورهای رقیب وجود دارند (مانند مناطق مسکونی یا ویلا ها و پارک ها)، فاقد کارایی لازم است. در صورت استفاده از لامپ های شارژ شونده، برای انجام حداکثر شکارحشرات”نر” لازم است از نوعی از لامپ ها که نور را به اطراف منتشرمی کنند استفاده شود.
استفاده از فرمون جنسی:
یکی از موارد استفاده از فرمون جنسی، استفاده مستقیم از آن برای کنترل آفات است. که خود به سه روش (شکار انبوه، اخلال در جفتگیری و جلب کردن و کشتن) انجام می شود. کاربرد این روشها در مناطق ایزوله از نظر میزبانان آلوده که فاصله نسبتا زیاد “مثلا ۵۰۰ متر یا بیشتر” با دیگر قطعات داشته باشند و یا موانع طبیعی مرتفع مانند تپه، آن را از بقیه مناطق آلوده جدا کند، امکان پذیر است. در صورت عدم رعایت این نکته مهم، به دلیل جلب حشرات نر قطعات مجاور، نسبت جنسی طبیعی به هم خورده و احتمال برخورد حشرات نر و ماده در قطعات تیمار شده، افزایش می یابد. لذا در این قبیل موارد انجام این کار نتیجه عکس داده و میزان آلودگی از آلودگی طبیعی نیز بیشتر خواهد شد.
از میان این روشها تا کنون در کشور ما دو روش جهت کنترل کرم خراط به شرح زیرمورد استفاده قرار گرفته است.
شکار انبوه ” trapping Mass:”
این روش بر اساس برهم زدن نسبت جنسی آفت و به صورت شکار جنس”نر” آن انجام می شود. از نظر تئوری، این روش در مورد حشراتی که حشره نر یک بار در عمر خود جفت گیری می کند کاربرد بیشتری دارد. اما در خصوص کرم خراط با توجه به جمیع جهات، و نیاز به استفاده از تمامی راه های ممکن جهت کنترل آن، این روش نیز مورد بررسی قرار گرفته و اثر بخشی آن به اثبات رسیده است. براساس تحقیقات انجام شده برای اینکار میتوان از ۹-۶ عدد تله لولهای (پولیکا نمره ۱۰ به طول ۲۵ سانتی متر)، در باغ های سیب و ۱۶-۱۲ عدد تله دلتا یا ذوذنقه ای در باغات گردو استفاده کرد. از این روش می توان برای کنترل آفت در مناطق با آلودگی کم یا تلفیق آن با دیگر روش ها جهت کنترل آفت در مناطق با آلودگی شدید استفاده کرد. در میان فرمون های مورد استفاده در کشور، کارایی فرمون پروانه زنبور مانند و پروانه کرم خراط از کارایی بیشتری برخوردار بوده اند.
تله ها باید با فاصله کافی از تنه درخت (حداقل ۵/۱ متر در درختان تنومند) نصب شوند. به عبارت دیگر وزش کمترین باد بتواند فرمون متصاعد شده را در طبیعت منتشر کرده و مانعی نیز برای ورود پروانه ها به درون تله ها وجود نداشته باشد. هم چنین بهتر است برگ های اطراف دهانه تله ها نیز پاکسازی شوند.
اخلال در جفتگیری: “disruption Mating ”
اساس این روش اشباع سازی محیط (فضای باغ) از فرمون جنسی حشره ماده باکره و در نتیجه، عدم امکان جفت یابی توسط حشره نر است. با توجه به وزن حجمی مولکول های تشکیل دهنده فرمون، این روش در مناطق هموار با آلودگی کم تا متوسط، کارایی دارد. بنابر این کاربرد آن در مناطق با آلودگی شدید یا مناطق دارای پستی و بلندی، توصیه نمی شود.
کنترل شیمیائی:
در میان میزبانان مثمرآفت، انجام کنترل شیمیایی اختصاصی برای میزبان های دانه دار لازم نیست. زیرا در آن ها، بسته به گونه، کنترل شیمیایی علیه آفات کلیدی دیگر مانند کرم سیب، کرم به، پسیل گلابی و… انجام می شود. بر همین اساس آفت از تراکم جمعیتی و خسارت کمتری برخوردار بوده و با دیگر روش های کنترل، مدیریت می شود.
در مدیریت آفات، روش کنترل شیمیایی آخرین روش است. چنان چه آفت با روش کنترل تلفیقی غیر شیمیایی کنترل نشود، از این روش استفاده می شود. در مورد کرم خراط، در درختان گردو چنان چه پس از گذشت دو سال زمان مورد نیاز جهت سپری شدن یک نسل آفت و مشخص شدن نتیجه کار، آفت به دلایل مختلف کنترل نشد، اقدام به کنترل شیمیایی می شود. بر اساس تحقیقات انجام شده، بسته به دمای محیط حدود ۷۵-%۷۰ % جمعیت آفت تقریبا یک و نیم ماه پس از شکار اولین پروانه نر توسط تله های ردیابی جمعیت، در طبیعت ظاهر می شوند. کنترل شیمیایی بر اساس کنترل این بخش جمعیت آفت استوار است. بر این اساس می توان از امولسیون ۶۰ %حشره کش دیازینون، به نسبت ۵/۱ در هزار به ترتیب ۱۵ و۲۵ روز پس از اولین شکار تله های فرمونی اقدام کرد. در مناطق با آلودگی
بسیار شدید، ۱۰ روز پس از دومین سمپاشی، می توان به انجام سومین سمپاشی اقدام کرد.
مغز دانه گردو از درصد روغن بسیار بالایی”بطور متوسط بیش از ۶۰″% برخوردار است. از سویی حشره کش های شیمیایی نیز در بافت های چربی ذخیره می شوند. از آن جا که فاصله زمانی بین انجام کنترل شیمیایی جهت کنترل کرم خراط تا برداشت محصول دو تا دو نیم ماه است، بنابر این مشکلی از بابت سلامت مصرف کننده و ذخیره سموم شیمیایی در میوه” چربی مغزمیوه”، وجود ندارد.
آنچه مسلم است در باغات قدیمی با درختان بسیار بزرگ و به خصوص درختان گردو تنومند با تاج بسیار بزرگ که در حاشیه دیگر باغات کشت شده اند، امکان کنترل شیمیایی وجود ندارد. زیرا با توجه به ارتفاع بسیار آن ها و حجم تاج آن ها، امکان رساندن ترکیب شیمیایی به هم جای درخت غیر ممکن است. هم چنین در باغات یکدست نیز، به دلیل هم پوشانی تاج درختان، لازم است موارد ایمنی بطور دقیق و کامل رعایت گردند.
نکات مهم استفاده از سموم شیمیایی
نکات مهم استفاده از سموم شیمیایی
- به کار بردن سموم شیمیایی در زمان مناسب و با حداقل مقدار، موجب کاهش مضرات آن بر محیط زیست میباشد.
- بیشترین اثر کشندگی حشرهکشها روی لاروهای جوان آفت میباشد و بر روی لاروهای سنین بالا، شفیرهها، حشرات کامل و تخمها تاثیر کمتری دارند.
- به منظور جلوگیری از انتقال ذرات سم به وسیله باد سمپاشی باید در روزهای آرام و در اویل صبح یا عصر که حشرات مفید (مثلا زنبوران عسل) در حداقل فعالیت هستند انجام شود.
- در هنگام استفاده از حشرهکشها باید از سموم انتخابی استفاده کنید تا بر روی آفت هدف بیشترین تاثیر را داشته باشد و بر روی دشمنان طبیعی آفت هدف و سایر دشمنان طبیعی آفات اثر سویی نداشته باشند.
کاهش مقدار مصرف سموم شیمیایی با استفاده از روشهای زیر:
- ضدعفونی بذور جهت کنترل حشرات، عوامل بیماریزای گیاهی و نماتدها
- جلب کردن حشرات به گیاهان تله یا تلههای دیگر و مصرف سموم شیمیایی در روی تلههای مزبور
- خسارت گونههای زیانآور حشرات، غالبا از قسمتهای کوچکی از منطقه تحت مدیریت شروع میشود با شناسایی و سمپاشی قسمتهای مزبور با سموم شیمیایی میتوان از مرگومیر حشرات مفید و سایر موجودات غیرهدف در قسمتهای دیگر مزرعه جلوگیری نمود.
- خودداری از انبار کردن سموم شیمیایی در مکانهایی که امکان آلودگی مواد غذایی، بذور یا آب وجود دارد.
- انبار کردن سموم شیمیایی در یک مکان خشک با تهویه کافی و دور از نور آفتاب و در دماهای بالای نقطه انجماد
- استفاده از وسایل و لباسهای محافظ مناسب در حین عمل سمپاشی برای جلوگیری از تماس سموم شیمیایی با دهان، چشمها و بینی و خودداری از دمیدن لولهها یا نازلها به منظور رفع گرفتگی آنها
- شستوشوی کامل پوست بدن با آب و صابون و تعویض لباسها بعد از تهیه و انجام عملیات سمپاشی
- مصرف سموم شیمیایی فقط به میزان توصیه شده
- اطمینان از کالیبراسیون صحیح سمپاشها برای ایجاد قطرات یکنواختتر و رضایت بخش بودن آنها از نظر کارکرد
- رعایت دقیق دورههای کارنس (رعایت فاصله بین آفتکشها و برداشت محصول) مشخص شده برای سموم شیمیایی مختلف
- عدم ریختن باقیمانده محلولهای سمی تهیه شده در آبهای روان
- مدفون کردن ظروف سموم شیمیایی خالی در عمق حداقل نیممتر در یک محل قرنطینه شده و دور از منابع آبی و سوزانیدن ظروف پلاستیکی و کاغذی
- جایگزینی و استفاده از سموم کم خطر با دوره کارنس محدودتر و میزان مصرف کمتر در واحد سطح به جای سموم خطرناک و پردوام
انواع کنترل (بیولوژیکی، زراعی و …)
انواع کنترل
- کنترل زراعی:
کنترل زراعی عبارت است از تغییر دادن نحوه مدیریت مزرعه به طوری که محیط را برای تولیدمثل، انتشار و یا زندهماندن آفت یا بیماری نامطلوبتر میسازد. در اینجا به تعدادی از عملیات کنترل زراعی اشاره میشود.
اجرای عملیات زراعی منظم و به موقع مانند شخم زدن دیر وقت پاییزه
دادن یخ آب زمستانه که موجب از بین رفتن برخی آفات و عوامل بیماریزای خاکزی میشود.
انتخاب ارقام مقاوم به انواع بیماریها و آفات
استفاده از بذور عاری از آفات و بیماریها
تعیین زمان مناسب کاشت. در زمان خسارتزا بودن آفت یا بیماری، گیاه در مرحله حساس رشد رویشی یا زایشی نباشد. به عنوان مثال کاشت دیرهنگام حبوبات، بعد از سپری شدن بارانهای بهاری، آنها را از خطرابتلا به بیماری پوسیدگی طوقه و ریشه نجات می دهد.
تغییر در زمان برداشت: زیانهای ناشی از خسارات آفت یا بیماری را میتوان با برداشت زود هنگام محصول کاهش داد.
رعایت برنامه آیش و تناوب
اجرای روشهای مناسب کاشت و رعایت فاصله مناسب بین خطوط و بوتهها
آبیاری به موقع و کافی مقاومت گیاه زراعی را در برابر حملات آفات و بیماریها بیشتر میکند.
استفاده از گیاهان سازگار با اقلیم منطقه
کشت گیاه در خاکهای حاصلخیز و دارای زهکش مناسب
تغذیه اصولی گیاهان با کودهای آلی و شیمیایی و تولید گیاهان قوی که نسبت به آفات و بیماریها مقاومت بیشتری دارند.
حفظ گیاه از تنش ناشی از تغییرات شدید دما و رطوبت
کاشت گیاهان تله در اطراف مزرعه جهت جلوگیری از ورود آفات به مزرعه و تراکم آفات بر روی گیاهان تله و انهدام یا سمپاشی گیاهان تله
تنوع محیط زیست (کاشت گیاهان مختلف در مزرعه) به عنوان شیوهای جهت افزایش فعالیت و بقای حیات دشمنان طبیعی از طریق تامین منابع غذایی جایگزین یا پناهگاهها برای این قبیل حشرات مفید، به کار گرفته میشود.
مبارزه مکانیکی:
از بین بردن کانونهای آلودگی شامل: از بین بردن محلهای زمستانگذران آفات و عوامل بیماریزای گیاهی، جمع آوری و دفن و یا سوزاندن بقایای گیاهی و محصولات آفتزده، از بین بردن علفهای هرز حاشیه مزارع، کنار جویها و کانالهای انتقال آب و جادههای داخل مزارع و … (بهداشت مزارع)
ضدعفونی بذور آلوده به نماتد به وسیله آب گرم
جمع آوری بعضی از آفات به هنگام عملیات شخم و انهدام آنها
جلوگیری از ورود عوامل زیان آور به مزارع: مصرف بذور و نشای سالم از لحاظ عاری بودن از آفات و عوامل بیماریزا، بوجاری بذر، استفاده از آبیاری تحت فشار و نصب توری روی در و پنجرههای گلخانهها و انبارها
- مبارزه بیولوژیکی:
کنترل بیولوژیک به معنی کاهش و یا جلوگیری از رشد جمعیت گونههای زیان آور توسط دشمنان طبیعی آنها است و این عملی است که از بدو خلقت در طبیعت صورت گرفته است. بسیاری از کفشدوزکها، آسیابکها، زنبورها، سوسکها و مگسها و … که در مزارع و باغها مشاهده میکنیم جزو جانوران مفیدی هستند که از گیاهان تغذیه نمیکنند و برای بقای خود از سایر حشرات و آفات استفاده میکنند.
کاربرد سموم شیمیایی، قبل از هر چیز حشرات مفید را از بین میبرد، زیرا این حشرات معمولا در حال پرواز و شکار هستند در صورتی که حشرات آفت معمولا در زیر برگها، شکاف ساقهها و یا در زیر پوست گیاهان در حال تغذیه از محصول میباشند و جایشان امن است.
امروزه با تکثیر مصنوعی حشرات مفید و قارچها و باکتریها و ویروسهای مفید و رهاسازی آنها در مزارع با شکار، انگلی کردن (پارازیت) و یا ایجاد بیماری از افزایش جمعیت آفات و عوامل بیماریزای گیاهی جلوگیری میکنند. مثلا برای کنترل سن گندم، زنبور تلنموس را علیه تخم سن به کار میبرند (عمل پارازیت).
کفشدوزکها و بالتوریهای سبز با شکار و تغذیه از حشراتی مثل شتهها، پسیلها، شپشکها به تحت کنترل در آمدن آنها کمک میکنند. از میکروارگانیسمهای مفید نیز جهت کنترل بیولوژیکی آفات و بیمارگرهای گیاهی استفاده میش.د به عنوان مثال باکتری B.T باکتری بیماریزا برای حشرات است که عنصر فعال برخی حشرهکشها را تشکیل میدهد. و یا تریکودرمین، که حاوی قارچ تریکودرما است و برای کنترل بعضی از قارچهای بیمارگر خاکزی کاربرد دارد.
حشرهکشهای میکروبی برای گیاهان، جانوران و انسان کاملا بیضرر هستند و بر روی دشمنان طبیعی آفات اثر نداشته و کاملا انتخابی عمل میکنند. این حشرهکشها در زمانی بسیار کوتاه تجزیه میشوند و آبهای زیرزمینی را آلوده نمیکنند. در برنامههای کنترل تلفیقی آفات که هدف، دسترسی به یک کنترل موثر، انتخابی با حداقل ایجاد اختلال در محیط زیست و تامین سلامت انسان است، حشرهکشهای میکروبی از ایدهآلترین کنترل آفات به شمار میروند. اما استفاده گسترده و بیرویه از حشرهکشهای میکروبی نیز مانند حشرهکشهای شیمیایی باعث بروز مقاومتدر حشرات میشود.
استفاده از مبارزههای بیولوژیک به عنوان بهترین راهکار در کاهش مصرف سموم شیمیایی، کشاورزی پایدار و سیانت از محیط زیست و پیشگیری از پیدایش گونههای آفات و بیماریهای مقاوم در عرصه کشاورزی مطرح است.
- مبارزه فیزیکی:
مبارزه فیزیکی شامل سرمادرمانی، گرمادرمانی، استفاده از نور، استفاده از امواج رادیویی میباشد. به عنوان مثال نگهداری محصولات تولیدی در سردخانهها و انبارهای سرد رشدونمو عوامل خسارتزای گیاهی را محدود میکند. تابش آفتاب تابستانی به اراضی آیش شخمخورده، جمعیت نماتدها و تعدادی از قارچهای بیماریزای خاکزی را به شدت کاهش میدهد.
- مبارزه قرنطینهای:
در این روش برای جلوگیری از سرایت و نفوذ آفات و بیماریهای مهم گیاهی از کشور یا منطقهای به نقاط دیگر، در مرزهای کشور مقررات ویژهای از جمله بازرسی، ضبط و گاهی انهدام گیاهان و محصولات آلوده وارداتی و مشکوک اعمال میگردد.
- مبارزه روانی:
در این روش جلب حشرات و به دام انداختن و انهدام آنها به وسیله انواع تلهها، جریانهای الکتریکی، اسانسهای مختلف و… انجام میگیرد. تلههای نوری و فرومونی بیشترین استفاده را در این روش دارند. به عنوان مثال از تلههای نوری برای شکار حشرات بالغ کرم سفید ریشه استفاده میشود.
- مبارزه ژنتیکی:
کنترل ژنتیکی یعنی اصتفاده از گیاهانی که به وسیله مهندسی ژنتیک نسبت به آفات و بیماریها مقاوم شده باشند.
- مبارزه شیمیایی:
با وچود همه راههای فوق گاهی به دلیل کمی فرصت، استفاده از سموم شیمیایی برای نجات گیاه اجتناب ناپذیر میشود. چرا که سموم با همه مضراتی که دارند حسن مهمی هم دارند و آن اثر سریع و قاطعی است که دارند. اما نباید فراموش کرد که این راهکار در مبارزه تلفیقی، آخرین راه حل مشکل آفات است.