• سمیرا جهانتیغ
• ۰
• 262
• کنترل بیولوژیک

انواع کنترل (بیولوژیکی، زراعی و …)

انواع کنترل

1. کنترل زراعی:

کنترل زراعی عبارت است از تغییر دادن نحوه مدیریت مزرعه به طوری که محیط را برای تولیدمثل، انتشار و یا زنده­ماندن آفت یا بیماری نامطلوب­تر می­سازد. در این­جا به تعدادی از عملیات کنترل زراعی اشاره می­شود.

اجرای عملیات زراعی منظم و به موقع مانند شخم زدن دیر وقت پاییزه

دادن یخ آب زمستانه که موجب از بین رفتن برخی آفات و عوامل بیماری­زای خاک­زی می­شود.

انتخاب ارقام مقاوم به انواع بیماری­ها و آفات

استفاده از بذور عاری از آفات و بیماری­ها

تعیین زمان مناسب کاشت. در زمان خسارت­زا بودن  آفت یا بیماری، گیاه  در مرحله حساس رشد رویشی یا زایشی نباشد. به عنوان مثال کاشت دیرهنگام حبوبات، بعد از سپری شدن باران­های بهاری، آن­ها را از خطرابتلا به بیماری پوسیدگی طوقه و ریشه نجات می دهد.

تغییر در زمان برداشت: زیان­های ناشی از خسارات آفت یا بیماری را می­توان با برداشت زود هنگام محصول کاهش داد.

رعایت برنامه آیش و تناوب

اجرای روش­های مناسب کاشت و رعایت فاصله مناسب بین خطوط و بوته­ها

آبیاری به موقع و کافی مقاومت گیاه زراعی را در برابر حملات آفات و بیماری­ها بیشتر می­کند.

استفاده از گیاهان سازگار با اقلیم منطقه

کشت گیاه در خاک­های حاصل­خیز و دارای زهکش مناسب

تغذیه اصولی گیاهان با کودهای آلی و شیمیایی و تولید گیاهان قوی که نسبت به آفات و بیماری­ها مقاومت بیشتری دارند.

حفظ گیاه از تنش ناشی از تغییرات شدید دما و رطوبت

کاشت گیاهان تله در اطراف مزرعه جهت جلوگیری از ورود آفات به مزرعه و تراکم آفات بر روی گیاهان تله و انهدام یا سمپاشی گیاهان تله

تنوع محیط زیست (کاشت گیاهان مختلف در مزرعه) به عنوان شیوه­ای جهت افزایش فعالیت و بقای حیات دشمنان طبیعی از طریق تامین منابع غذایی جایگزین یا پناهگاه­ها برای این قبیل حشرات مفید، به کار گرفته می­شود.

مبارزه مکانیکی:

از بین بردن کانون­های آلودگی شامل: از بین بردن محل­های زمستان­گذران آفات و عوامل بیماری­زای گیاهی، جمع آوری و دفن و یا سوزاندن بقایای گیاهی و محصولات آفت­زده، از بین بردن علف­های هرز حاشیه مزارع، کنار جوی­ها و کانال­های انتقال آب و جاده­های داخل مزارع و … (بهداشت مزارع)

ضدعفونی بذور آلوده به نماتد به وسیله آب گرم

جمع آوری بعضی از آفات به هنگام عملیات شخم و انهدام آن­ها

جلوگیری از ورود عوامل زیان آور به مزارع: مصرف بذور و نشای سالم از لحاظ عاری بودن از آفات و عوامل بیماری­زا، بوجاری بذر، استفاده از آبیاری تحت فشار و نصب توری روی در و پنجره­های گلخانه­ها و انبارها

2. مبارزه بیولوژیکی:

کنترل بیولوژیک به معنی کاهش و یا جلوگیری از رشد جمعیت گونه­های زیان آور توسط دشمنان طبیعی آن­ها است و این عملی است که از بدو خلقت در طبیعت صورت گرفته است. بسیاری از کفشدوزک­ها، آسیابک­ها، زنبورها، سوسک­ها و مگس­ها و … که در مزارع و باغ­ها مشاهده می­کنیم جزو جانوران مفیدی هستند که از گیاهان تغذیه نمی­کنند و برای بقای خود از سایر حشرات و آفات استفاده می­کنند.

کاربرد سموم شیمیایی، قبل از هر چیز حشرات مفید را از بین می­برد، زیرا این حشرات معمولا در حال پرواز و شکار هستند در صورتی که حشرات آفت معمولا در زیر برگ­ها، شکاف ساقه­ها و یا در زیر پوست گیاهان در حال تغذیه از محصول می­باشند و جایشان امن است.

امروزه با تکثیر مصنوعی حشرات مفید و قارچ­ها و باکتری­ها و ویروس­های مفید و رهاسازی آن­ها در مزارع با شکار، انگلی کردن (پارازیت) و یا ایجاد بیماری از افزایش جمعیت آفات و عوامل بیماری­زای گیاهی جلوگیری می­کنند. مثلا برای کنترل سن گندم، زنبور تلنموس را علیه تخم سن به کار می­برند (عمل پارازیت).

کفشدوزک­ها و بالتوری­های سبز با شکار و تغذیه از حشراتی مثل شته­ها، پسیل­ها، شپشک­ها به تحت کنترل در آمدن آن­ها کمک می­کنند. از میکروارگانیسم­های مفید نیز جهت کنترل بیولوژیکی آفات و بیمارگرهای گیاهی استفاده می­ش.د به عنوان مثال باکتری B.T باکتری بیماری­زا برای حشرات است که عنصر فعال برخی حشره­کش­ها را تشکیل می­دهد. و یا تریکودرمین، که حاوی قارچ تریکودرما است و برای کنترل بعضی از قارچ­های بیمارگر خاکزی کاربرد دارد.

حشره­کش­های میکروبی برای گیاهان، جانوران و انسان کاملا بی­ضرر هستند و بر روی دشمنان طبیعی آفات اثر نداشته و کاملا انتخابی عمل می­کنند. این حشره­کش­ها در زمانی بسیار کوتاه تجزیه می­شوند و آب­های زیرزمینی را آلوده نمی­کنند. در برنامه­های کنترل تلفیقی آفات که هدف، دسترسی به یک کنترل موثر، انتخابی با حداقل ایجاد اختلال در محیط زیست و تامین سلامت انسان است، حشره­کش­های میکروبی از ایده­آل­ترین کنترل آفات به شمار می­روند. اما استفاده گسترده و بی­رویه از حشره­کش­های میکروبی نیز مانند حشره­کش­های شیمیایی باعث بروز مقاومتدر حشرات می­شود.

استفاده از مبارزه­های بیولوژیک به عنوان بهترین راهکار در کاهش مصرف سموم شیمیایی، کشاورزی پایدار و سیانت از محیط زیست و پیش­گیری از پیدایش گونه­های آفات و بیماری­های مقاوم در عرصه کشاورزی مطرح است.

3. مبارزه فیزیکی:

مبارزه فیزیکی شامل سرمادرمانی، گرمادرمانی، استفاده از نور، استفاده از امواج رادیویی می­باشد. به عنوان مثال نگهداری محصولات تولیدی در سردخانه­ها و انبارهای سرد رشدونمو عوامل خسارت­زای گیاهی را محدود می­کند. تابش آفتاب تابستانی به اراضی آیش شخم­خورده، جمعیت نماتدها و تعدادی از قارچ­های بیماری­زای خاکزی را به شدت کاهش می­دهد.

4. مبارزه قرنطینه­ای:

در این روش برای جلوگیری از سرایت و نفوذ آفات و بیماری­های مهم گیاهی از کشور یا منطقه­ای به نقاط دیگر، در مرزهای کشور مقررات ویژه­ای از جمله بازرسی، ضبط و گاهی انهدام گیاهان و محصولات آلوده وارداتی و مشکوک اعمال می­گردد.

5. مبارزه روانی:
   در این روش جلب حشرات و به دام انداختن و انهدام آن­ها به وسیله انواع تله­ها، جریان­های الکتریکی، اسانس­های مختلف و… انجام می­گیرد. تله­های نوری و فرومونی بیش­ترین استفاده را در این روش دارند. به عنوان مثال از تله­های نوری برای شکار حشرات بالغ کرم سفید ریشه استفاده می­شود.

6. مبارزه ژنتیکی:

کنترل ژنتیکی یعنی اصتفاده از گیاهانی که به وسیله مهندسی ژنتیک نسبت به آفات و بیماری­ها مقاوم شده باشند.

7. مبارزه شیمیایی:

با وچود همه راه­های فوق گاهی به دلیل کمی فرصت، استفاده از سموم شیمیایی برای نجات گیاه اجتناب ناپذیر می­شود. چرا که سموم با همه مضراتی که دارند حسن مهمی هم دارند و آن اثر سریع و قاطعی است که دارند. اما نباید فراموش کرد که این راهکار در مبارزه تلفیقی، آخرین راه حل مشکل آفات است.